Futbol gibi sporlara bakıldığında “aa dansta da yaralanma olur muymuş hiç” diye düşünülebilir. Sakatlıkları sürekli futbol ile birlikte duymamızın sebebi, futbolun popülaritesi. Menisküs ve ön çapraz bağ yaralanması sadece futbola ait bir yaralanma gibi düşünülüyor ama alt bölgenin özellikle dizlerin yoğun kullanıldığı dans türlerinde de aynı yaralanmalar görülür. Burada bizim için önemli olan yaralanmanın oluş mekanizmasıdır.
Çoğu profesyonel dansçı, 5 ya da 6 yaşında dansa başlar. Esneklik, kuvvet ve endurans gerektiren hareketlerin oldukça sık tekrarlanması, overuse dediğimiz (bir bölgenin aşırı kullanımıyla ortaya çıkan) yaralanmalara sebep olur.
En yaygın görülen dans yaralanmaları nelerdir?
Travma mı yoksa overuse mu dans yaralanmasına sebep olur diye araştırmalar sürsede, dans yaralanmalarının ana sebebi olarak ilgili bölgenin aşırı kullanımı üzerinde durulmaktadır.
Overuse bir sebep buna bende katılıyorum ama burada birde NO USE dediğimiz ‘hiç kullanmama’ durumunu göz ardı etmemek gerekiyor. Biz fizyoterapistler olarak maalesef ki yaralanma oluşmadan önce kişi ile karşılaşma fırsatımız olmuyor. Bir durum overuse’a gelmeden önce mutlaka semptom verir ama kişi ağrısının çok fazla olmadığını düşünerek yaptığı hareketi daha az açılarda, ya da o hareketi yapmayıp farklı hareketler ile ilgili bölgeyi daha az kullanarak dansa devam eder.
Uzun vadede bir bölge hiç kullanılmazsa diğer bölgelere daha fazla yük biner.
Vücut için unutulmaması gereken bir şey vardır.
Vücut, hareket etmeye göre programlanmıştır. Hatta bir eklem 24 saat boyunca hareket etmezse o eklem donmaya başlar.
Bu yüzden ağrıyıp sakınarak o bölgenin kullanılmaması ileride daha büyük sorunlara yol açabilir.
Hangi vücut bölgesi daha fazla yaralanır diye bakacak olursak….
Genelde ayak/ayak bileği, alt bacak, kalça ve bel bölgesindeki yaralanmalar tüm yaralanmaların %60-70’ini oluşturmaktadır.
Ayak mı, kalça mı daha fazla yaralanır sorusu da dansın türüne göre değişmektedir. Tahmin ettiğinizden çok daha fazla dans türü var. İlk akla gelenler Hip Hop, Latin, Bale, Modern Dans, Jazz… diye uzuyor liste.
Örneklendirmek gerekirse; Hip Hop’un da kendi içinde türleri bulunur. (Breaking, Locking, House, Waving, Popping..) Bu türler içinde en fazla yaralanmanın görüldüğü dans türü Breaking’tir. El bileğinin ya da başın üzerinde zıplamalar ve ağırlık transferleri içerdiği için üst bölge ile ilgili yaralanmalar bu dansta sıkça görülür. Bunun yanı sıra Hip hop dansında derin çömelmeler, knee drop, knee roll gibi dizin oldukça fazla kullanıldığı hareketler diz yaralanma oranını bu grupta arttırır. Özellikle menisküs ve ön çapraz bağ yaralanmalarına Hip hop dansçılarında yüksek oranda karşılaştığımızı söylemek mümkündür.
Dans esnasında, alt bölgemiz stres kırıkları, burkulmalar, tendon veya kas yaralanmaları gibi overuse ile gelişen yaralanmalara maruz kalır.
Eyy dansçılar 🙂 Bu yüzden sizinle erken dönemde karşılaşmak önemlidir bizim için çünkü yaralanma sadece kas dokusunu etkiliyorken, zaman içerisinde menisküs, disk gibi daha derin yapılara etki etmeye başlayabilir ve tedavi süreci uzar.
Örneğin, bir kas yaralanması 2-6 ay arasında iyileşirken, bağ yaralanmasının tamamen iyileşmesi için en az bir yıl süre gereklidir. Yaralanmaların önlenmesi için kas kuvvetinin kullanımının burada çok önemli bir payı vardır. Futbolcularda da en fazla araştırma yapılan alanlardan biri ön çapraz bağ yaralanmasıdır. Eğer erken sahaya geri dönerse tekrar yaralanmaya açık hale gelecektir. Erken dönemde sizleri görmek ilgili kas gruplarını kuvvetlendirerek, bağ ya da diğer yapıların yaralanmasını önlemek için koruyucu olacaktır.
Dans yaralanmalarının sebepleri nedir?
Dansçıların yaralanmaya çok fazla maruz kaldığından bahsettik. Peki American Orthopaedic Society for Sports Medicine’a göre dans yaralanmalarının en yaygın sebepleri neler?
Dansın tipi
Yapılan araştırmalar genelde bale ve modern dans üzerine ama ben kendi ilgilendiğim dans üzerinden örnek vermek istiyorum. Latin danslarında bacağın çaprazlandığı hareketler sıkça tekrarlanır. Ayağın ve dizin bu şekilde pozisyonlanması alt bölgeyi yaralanmalara açık hale getirir. Diz sürekli travma altındadır (valgus paternindedir/içe dönüktür) ve bunu artmış bir kalça rotasyon derecesi takip eder. Kalça dışa çeviren kaslar aşırı bir gerilim altında olur ve bunu bel bölgesine bir stres olarak yansıtır. Bunu bir zincir olarak düşünebilirsiniz, bu yüzden değerlendirme yaparken asla ve asla tek bir ekleme bakılmamalıdır. Her zaman merak ettiğim soru şu; vücut bu durumu kompanse etmek için neler yapmış? Bu sorunun cevabı bizi doğru tedaviye götürür.
Eğitimin yoğunluğu ve süresi
Profesyonel dansçılar haftanın 40-50 saatini dans ederek geçiriyor. Hatta daha bile fazla olduğunu biliyorum çünkü dans kanınıza bir kez karıştı mı bir daha çıkmıyor, danstan kopamıyorsunuz 🙂 Burası çok güzel ama yukarıda bahsettiğim valgus paterni ile uzun süre dans etmek yaralanmalara sebep olabilir. Profesyonel olmayan dansçılar, vücudun kullanımına dikkat etmediklerinde yanlış paternde eklem yapılarına yüklenmek yaralanmalara sebep olabilir.
Dans zemini ve dans salonunun sıcak-soğuk dengesi gibi dış faktörler
Zıplamadan sonra yere düşüşte zeminin uygun süspansiyonu sağlayacak kadar yumuşak olması gerekmektedir. Ancak çok fazla yumuşak zemin, dansçının erken yorulmasına sebep olacağı için dikkatli olunmalıdır.
Ortam sıcaklığı yeterli değilse, dansçılar ısınamadıkları için yaralanma riskleri artmaktadır.Çok sıcak bir ortam olursa da sıcak çarpması, vücudun sıvısız kalması(dehidrasyon) gibi durumlar oluşabileceği için dikkatli olunmalıdır.
Ayakkabı kullanımı
Dans ayakkabıları çok güzel 🙂 Dans ayakkabılarının hepsinin bir ömrü vardır. Ayakkabıların altı dansçının zeminde daha rahat dönebilmesine ve hareket edebilmesine olanak tanır ama uzun süreler ayakkabıyı giydikleri için sürekli ayakkabı yenilemeleri gerekir. Bunun dışında, eğer yanlış bir basış paterni varsa ve bu durum dansçıyı rahatsız ediyorsa, ayakkabıda o basış paternine göre şekil alacağı için, dansçının yaralanma riski artar.
Dansçının vücut dizilimi
Az önce size valgus paterninden, dizin içe dönük olma durumunun yaralanma riskini arttırdığından bahsetmiştim. Dansçılarda en fazla yaralanma kadınlarda görülüyor. Tabi, kadınlar daha fazla dansta ön planda, dansçıların geneli kadın ama bakıldığında kadınların biyomekaniği (vücudunun dizilimi) yaralanmaya daha meyilli.
Yapılan araştırmalar zıplamadan sonra yere düşme esnasında dansçıların kendini daha fazla yaraladıklarını ortaya koyuyor. Kadınlar erkeklere göre, zıplamadan sonra yere düşüşte diz kaslarını kullanmayı tercih ediyor ve dizin bu şekilde kullanımı overuse dediğimiz diz yaralanmalarına sebep oluyor.
Biyomekani olarakta üzülerek söylemeliyim ki biz kadınlar yaralanmaya daha fazla açığız. Erkeklere göre daha geniş pelvis açımız ve daha büyük pelvis-diz arası açımız (Q angle) var. Bunun bize dezavantajı dizimizi her büküp açtığımızda alt bacağımıza ve dize daha fazla yük bindirmemizdir.
Önceki yaralanma hikayesi
Çok kesin ve net olarak size söyleyebileceğim şey şudur:
Eğer bir yaralanma öykünüz varsa mutlaka bu durumu fizyoterapistinize danışın çünkü bir kez yaralanma geçirdiyseniz mutlaka tekrarlama riski vardır. Yaralanma öncesinde hasta ile karşılaşmak bizim için pek mümkün olmuyor. Halbuki eğitim her şeydir. Fizyoterapistlerin görevlerinden biride hasta eğitimidir. Yaralanma olduktan sonra dokuda birtakım değişiklikler olur. Dokuyu bir kenara bırakın hastanın da endişe ve kaygıları olur, yaralanan bölgeyi koruma eğilimindedir. Bu yüzden bir fizyoterapiste danışıp kendinizi yaralanmalardan nasıl koruyacağınızı öğrenmeniz önemlidir.
Beslenme eksiklikleri
Dansçıların vücutlarının estetik görünümünü korumaları gerekir bu yüzden enerji ihtiyaçlarının tamamına almama, yetersiz beslenme alışkanlığı geliştirdikleri görülür. Uzun süren dans provalarını göz önünde bulundurursak… Kasın enerjiye ihtiyacı bulunur, vücuttaki bu dengesizlik dansçıyı yaralanmaya açık hale getirebilir.
Dans yaralanmalarını nasıl önleyebiliriz?
Yukarıda dans yaralanma sebeplerini detaylı anlatmaya çalıştım, içlerinde ipuçlarıda gizliydi şimdi özetle toparlayacak olursak:
- Uygun kıyafetler ve ayakkabı seçimi yapılmalı
- Beslenme düzenine dikkat edilmeli
- Dans esnasında bir ağrı olursa, ağrıya rağmen dansa devam edilmemeli
- Doğru tekniğin uygulandığından emin olunmalı
- Vücudun limitlerinin farkında olmalı; hızlı ve çabuk şekilde dansçı kendini zorlamamalı
- Isınma ve soğumaya yapmaya dikkat etmelidir.
Daha fazla sorunuz olursa dans fizyoterapistinize danışabileceğinizi biliyorsunuz 🙂
Fzt. Bahar KARA